‘En korktuğum şey trafik ve insanlar’

Kuşları, yılanları, böcekleri, her çeşitten hayvanı kendine yoldaş edinen bir adam… Ornitoloji (kuşbilim), ekoloji ve biyoloji alanlarında çalışan Prof. Dr. Çağan Şekercioğlu yılın 6 ayını tabiatta geçiriyor. Robert Kolej, Harvard Üniversitesi ve Stanford Üniversitesi mezunu. Şekercioğlu iki hafta evvel Stanford Üniversitesi öncülüğünde gerçekleştirilen bilimsel tahliller sonucunda dünyadaki en tesirli biliminsanlarından biri seçildi. 83 tabiat ve yaban hayatı belgeseli, 6 kitabı, 216 bilimsel yayını ve 21 bin 700 bilimsel atfı var. ABD Utah Üniversitesi Biyoçeşitlilik ve Tabiat Müdafaa Ekolojisi Laboratuvarı’nın kurucusu ve Koç Üniversitesi öğretim üyesi olan Şekercioğlu en son ülkemizde ‘Bozayının İzinde: Sarıkamış’ isimli bir belgesel hazırladı. Onunla tabiat tutkusunu ve çalışmaları sırasında yaşadıklarını konuştuk.

Bu kaplan, fotoğrafını çeken ‘garip canlı’yı daha yakından görmeye gidiyor.

– Alanınızı nasıl seçtiniz? Neler tesirli oldu?

Ailem beni 4 yaşında sokağa bıraktı. Arkadaşlarım top oynarken ben içgüdüsel olarak hayvanlara yöneldim. Böcek, kertenkele, kirpi topluyor, bunları konuta getiriyordum. Hatta yılan bile buldum, korkmazdım. Anneme “Hayvanat bahçesi kuruyorum” diyordum. Annem 6 yaşımda beni psikiyatriste götürdü. Doktor “Bu doğa sevgisi, çocuklarda olur” dedi. Sonra bu ilginin ne olduğunu anladım. Harvard’dan hocam Edward Wilson bu bahiste kitap yazdı ve imzalayıp bana da verdi. Bu durumun ismi ‘biyofili’. Biophilia’dan geliyor. Yani tabiat ve canlılara olan tutku.

‘PRENSES ANNE’İN DOĞUM GÜNÜNE DAVETLİYDİM’

“İki kere Whitley Gold Ödülü’nü Prenses Anne’in elinden aldım. İngiltere’nin verdiği en kıymetli tabiat muhafaza mükafatı ve bunu alan birinci Türk benim. Kuyucuk Gölü’ndeki çalışmalarım sebebiyle 2010’da Prenses beni Buckingham Sarayı’ndaki doğum gününe davet etti.”

– Nasıl bir çalışma sisteminiz var?

Üniversitedeyken genelde bilimsel makaleler ve raporlar yazarak geçiriyorum vakti. Yılda ortalama 150 gün doğadayım. Kimi yıllar 6 ayımı yerde geçirebiliyorum. Yerdeyken de Koç ve Utah üniversitelerindeki laboratuvarlarımı ve KuzeyDoğa Derneği’ni yönetiyorum. Utah’da ocak-nisan ortası haftada iki gün ders veriyorum.

Yemyeşil tangara kuşu And Dağları ormanlarında yaşıyor.

– Sanki hayatınızın birçok tabiatta geçiyormuş üzere…

1995’ten beri daima yaptığım ekolojik ve ornitolojik araştırmaların yanı sıra tatildeyken bile günde ortalama 12-16 saat arazideyim. Görmediğim yeni canlı çeşitlerini arıyorum, onları profesyonel olarak görüntülüyorum. Dünyadaki 11 bin kuş tipinden 9 bin 200’ünü gördüm. Dünyada en çok kuş tipi gören profesör ve kuşbilimciyim.

“Tatildeyken bile günde ortalama 12-16 saat arazideyim. Görmediğim yeni canlı tiplerini arıyorum, onları profesyonel olarak görüntülüyorum.”

– KuzeyDoğa Derneği’nde yaptıklarınızdan bahseder misiniz?

2003’te Kars-Iğdır Biyoçeşitlilik Projesi’ni başlattıktan sonra 2007’de KuzeyDoğa Derneği’ni kurdum. 2008’de önerdiğim Türkiye’nin birinci yaban hayatı koridoru, Orman ve Su İşleri Bakanlığı ve KuzeyDoğa Derneği işbirliğiyle 2012’de hayata geçirildi. Dünya çapında sulak alanların korunmasını amaçlayan Ramsar Kontratı kapsamına birinci sefer Doğu Anadolu’dan bir gölü, Kars Kuyucuk Gölü’nü soktuk ve bölgenin birinci Avrupa Seçkin Turizm Cenneti (EDEN) seçilmesine vesile olduk. 2005’te Kars-Iğdır hududundaki Aras Irmağı Kuş Cenneti’ni keşfettim. Doğu Anadolu’da birinci kuş araştırma merkezini burada kurduk. Sarıkamış bölgesinde ayı, kurt ve vaşak üzere 150’den fazla yırtıcı memeliye uydu vericisi takarak hayat alanlarını belirledik. Türkiye’nin en büyük bozayı araştırma projesinde 81 bozayıyı uydu vericileriyle takip ettik ve dünyanın birinci göçmen bozayılarını keşfettik. Elde ettiğimiz datalarla Kars-Erzurum Otoyolu’nda hayvanların en çok geçtiği yerleri tespit ettik. Buraya Doğu Anadolu’nun birinci yaban hayatı geçidi yapılması için 10 yıldır Karayolları Genel Müdürlüğü’yle çalışıyoruz.

– Sizce doğayı muhafaza manasında ne tıp eksikliklerimiz var?

En değerli sorun araştırmalarımızla dünya çapında kıymetli doğal alanlar olduğunu gösterdiğimiz yerlerin tahrip edilmesi. Örneğin Kuyucuk Gölü’nün kuraklaşmasında en kıymetli neden insanların çok su kullanımı. Bu gölü besleyen beş derenin önünü köylüler kapatmış, su gelmiyor. Kars Valiliği’nin ve Tabiat Müdafaa Ulusal Parklar Vilayet Müdürlüğü’nün takviyesiyle lakin iki derenin önünü açtırabildik. Hem hayvanlar, hem beşerler, hem tabiat kaybetti.

‘2,5 METRELİK YILAN KULÜBEDE BENİ BEKLİYORDU’

Prof. Dr. Çağan Şekercioğlu tabiatta yaşadığı maceralardan birkaçını paylaştı…

– 22 yaşında, her kıtaya ayak basan en genç Türk oldum. 30 yılda, 100’e yakın ülkede, Antarktika dahil 7 kıtada, her türlü kuralda doğayı ve yaban hayatını araştırıp müdafaaya çalıştığım için dünyadaki 22 National Geographic Risk Alan kâşifinden biri seçildim. Risk arayan biri değilim lakin mecburi riskten de kaçmam. Örneğin Alaska’da ayı kovaladı, Tanzanya’da fil. Uganda’da ölümcül bushmaster yılanını öldürmeden kuş ağından çıkardım. Kosta Rika’da gece baykuş ararken beni hırsız sanan palalı halkın saldırısına uğradım. Ekvador’da dünyanın en yüksek faal volkanının içine düşmekten buz baltam sayesinde kurtuldum. Bunlar doğabilimci olmanın riskleri. Lakin her vakit en korktuğum şey trafik ve beşerler zira tabiatta hayvanların davranışları öngörülebilir.

– Uganda’da 1996’da lisans tezim için ormanda bir kütüğün üzerine oturmuş kuş sayımı yaparken birinin bana baktığını hissettim. Döndüm; bir erkek ve dişi şempanze 10 metre uzaktan bana bakıyordu. İrkildim. Erkek şempanze 3-4 insan gücündedir ve çarçabuk bir insanı öldürebilir. Göz göze geldik. Bakışlarının gerisindeki şuuru ve kanıyı hissettim. Olağanda şempanzeler gözünün içine bakmayı tehdit olarak algılar. Lakin bu şempanzenin bana bir şey yapmayacağını hissettim. O da hissetti. Cinsler ortası bir irtibat kurduk.

– En güçlü arazilerimden biri Papua Yeni Gine’deki Kiunga bataklıklarıydı. Saatler süren bir seyahatten sonra kulübeye ulaştım. İçeri girer girmez, odanın içinde 2,5 metrelik bir yılan beni bekliyordu. Sülüklerin, trombiculid akarların ve birkaç çeşit öldürücü sıtma taşıyan sivrisineğin saldırısına da uğradım.

‘YILLARDIR BENİ TERK ETMESİNİ BEKLİYORUM ANCAK YAPMADI’

“Eşim (Dr. Tanya Williams) için çok sıkıntı, senede 5-6 ay birbirimizi görüyoruz. Benimle evlenmez dedim lakin evlendi, 17 yıldır birlikteyiz. O idealist bir hekim. Yıllardır ömür biçimim nedeniyle beni terk etmesini bekliyorum lakin yapmadı. Birbirimizi birinci günkü üzere özlüyoruz.”

*Sayfada kullandığımız tüm tabiat fotoğrafları Prof. Dr. Çağan Şekercioğlu’na ilişkin.