Hafızanızın eskisi üzere güzel olmadığını mı düşünüyorsunuz? Demansın teşhisinde en tesirli ve pratik yöntem! 5 dakikada saat çizme testi

Bilişsel gerileme üzerine araştırmalar yapan Meksikalı nörolog Dr. Jesus Ramirez-Bermudez’e göre, ‘saat çizme testi’ demansın erken belirtilerini tespit etmek için tesirli bir prosedür. 

Analog bir saati ne kadar âlâ çizebildiğinizi gösteren beş dakikalık kolay bir çizimle, hafıza kaybı durumunun erken bir belirtisine sahip olup olmadığınızı test edebilirsiniz. 

Testin bir imajını X’ hesabında paylaşan Dr. Ramirez-Bermudez, bu testi Birleşik Krallık’ta yaklaşık 944.000 kişiyi etkileyen demans da dahil olmak üzere nörolojik rahatsızlıkları olan hastaları tespit etmenin ‘en kolay ve en ucuz yollarından biri’ olarak tanımladı.

Clock drawing. It remains one of the easiest and cheapest ways to identify patients with mental/behavioral disorders who require further neurological & neuropsychological workup

Source: https://t.co/DspllJWWYA pic.twitter.com/AXX99eaiqk

— Jesus Ramirez-Bermudez (@JRBneuropsiq) May 29, 2023

Test için bir kişinin boş bir kâğıda bir saat kadranı çizmesi gerekiyor. Kişinin çizdiği dairenin içine 1’den 12’ye kadar tüm sayıları yerleştirmeleri, istenilen saate nazaran (örneğin 11’i 10 geçiyor) akrep ve yelkovanı çizmesi istenir.

Bu vazife, hastanın saat kadranının neye benzediğini hatırlamasına dayanır. ‘Yürütücü işlev’ olarak bilinen ve görevleri nasıl planladığımızı, organize ettiğimizi ve tamamladığımızı içeren bir beceriyi ölçen bir testtir.
Yürütme fonksiyonu, demans geliştiğinde birinci olarak bocalamaya başlayan bilişsel becerilerden biridir. 

NHS tarafından onlarca yıldır kullanılan bu saat üzerinde eğri bir daire ve yanlış yerleştirilmiş rakamlar hastalığın erken belirtilerini gösterebilir. 

Test nasıl yapılır?

Test, aşağıdaki kriterlerin her biri için bir puan verilerek puanlandırılır: İştirakçinin saat çemberini ne kadar iyi çizdiği, sayıları gerçek yere çizdiği, saate iki ibre çizdiği ve ibrenin istenilen saati hakikat göstermesi…
Birleşik Krallık Ulusal Sıhhat Sistemi, hastanın gerçek bir halde saat çizmeyi başarması halinde demansın ‘neredeyse dışlanacağını’ zira bu görevin çok çeşitli bilişsel hünerler gerektirdiğini söylüyor.

Birleşik Krallık Demans Rehberi, hafıza kaybı yaşadığından şüphelenen şahısları, akraba ve arkadaşlarını bu hızlı ve kolay testi yapmaları için teşvik etmeye çağırıyor. 

Eğer kişi saati yanlışsız çizmekte zorlanıyorlarsa, bir doktorundan daha fazla tavsiye almaları gerekir.

Alzheimer Derneği tarafından yapılan son tahliller, demansın Birleşik Krallık’a yıllık toplam maliyetinin 42 milyar Sterlin olduğunu ve bunun yükünü ailelerin çektiği iddia ediliyor.

Alzheimer Hastalığı en yaygın demans cinsidir ve Birleşik Krallık’ta 982.000 kişiyi etkilemektedir. 

Alzheimer, bunamanın en yaygın nedenidir. Anksiyete, baş karışıklığı ve kısa vadeli hafıza kaybına neden olabilir. 

Saat çizme testinin bir kişinin bilişsel ve motor hünerlerini çeşitli alanlarda değerlendirirdiğini söyleyen Nöroloji Uzmanı Dr. Güven Arslan, test sayesinde bilgi sahibi olunan alanları şu biçimde özetledi:

1. Bilişsel İşlevler (Zihinsel İşlevler):

Saatin hakikat biçimde çizilebilmesi, verilen saati hakikat formda yerleştirmek ve sayıları gerçek sırayla çizmek zaman ve yer algısının bir göstergesidir.

 2. Süreç Suratı ve Konsantrasyon:

Test, kişinin süratle ve hakikat bir biçimde vazifeleri yerine getirme yeteneğini kıymetlendirir.
Konsantrasyon eksikliği, yanlışlar ve dağınıklıkla kendini gösterebilir.

3. Motor Marifet ve Uyum:

Saat çizme sırasında kişinin motor marifetleri de kıymetlendirilir. Çizim kusurları, ince motor maharetlerin zayıf olduğuna işaret edebilir.

4. Planlama ve Tertip Maharetleri:

Saati yanlışsız halde yerleştirme ve saat dilimlerinin gerçek halde çizilmesi, kişinin planlama ve organizasyon yeteneklerini gösterir.

5. Uzamsal Algılama (Mekân Algısı):

Saati hakikat halde yerleştirmek, bir kişinin uzamsal münasebetleri anlamasıyla ilgilidir. Şayet sayılar ve akrep/yelkovan yanlış konumlandırılırsa, bu uzamsal algılama problemlerini gösterebilir.

6. Bellek:
Zaman kavramı ve saatin yanlışsız çizilmesi, kısa ve uzun vadeli bellekle bağlıdır. Bu test, kişinin vakitle ilgili bilgi hatırlama marifetini de ölçer.

Görüldüğü üzere saat çizme testi değerlendirilirken sadece görsel açıdan tam olması değil birçok parametre testi uygulayan kişi tarafından takip edilmektedir. Bu nedenle testin uzman kliniklerde uygulanması gerekir.

Nöroloji Uzmanı Dr. Güven Arslan, saat çizme testi hakkında sayısız geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları yapıldığını, lakin testin güvenilirliği ve geçerliliğinin çeşitli faktörlerden etkilenebileceğini, bu yüzden klinik uygulamalarda öteki kıymetlendirme araçlarıyla birleştirilmesi gerektiğini söz etti ve devam etti: “Örneğin şahsa bir harf verilip onunla başlayan bulabileceği kadar obje bulması istenir. İz sürme testinde (Trail Making Test, TMT) kişinin sayıları ve harfleri sırasıyla birbirine çizgi ile bağlaması beklenir. Öbür bir testte kişinin 100’den geriye 7’şer olarak sayması istenerek dikkat ve konsantrasyon kıymetlendirilmektedir. Bunlar üzere birçok küçük test ile mental kapasite değerlendirilmeye çalışılmaktadır.”

Uzmanlar daha evvelden de demansın erken belirtilerini tespit etmek için kullanılabilecek birkaç farklı testten söz etmişti. 

Cambridge Üniversitesi’ne bağlı Cognetivity Neurosciences isimli bir şirket tarafından geliştirilen bir testte hastalara bir hayvanın yer aldığı ya da almadığı bir dizi manzara gösteriliyor ve iştirakçilerden ‘evet’ ya da ‘hayır’ tuşlarına basarak süratli bir biçimde cevap vermeleri isteniyor.

Montreal Bilişsel Kıymetlendirme (MoCA) ismi verilen ve 1996 yılında oluşturulan 10 dakikalık bir öteki test ise hastalardan biçimler çizmelerini, hayvanları isimlendirmelerini ve bir listeyi hatırlamalarını istemektedir. 

Peki bu testleri kimlere yapalım? Kimlerde demansif bir süreçten şüphelenelim ?

Dr. İnanç Arslan, demans hastalarının sıklıkla hafıza bozuklukları ile kliniklere başvurduklarını; eşyaların yeri, kişilerin isimleri, söyleneler ve yapılanların unutulduğunu, aslında bu üzere yakınmalardan daha önce ortaya çıkan, hasta yakınlarının farkedebileceği diğer durumların olduğunu vurguladı ve bu belirtiler hakkında bilgi verdi:

“Önceden rahatlıkla yapılabilen fatura takibi ve ödemesi, toplumsal aktiviteler, kitap-gazete okuma üzere günlük işlerde bozulmalar ve isteksizlik demansta erken belirtiler olabilir. Toplumsal bir karakterin içe kapanması veya aksi durumlar üzere kişilik değişiklikleri demansı akla getirmelidir.”

Arslan, bu noktada bu değişimlerin ani geliştiği diğer rahatsızlıkların demans ile karıştırılabileceğini, çünkü demansın ilerleyici ve vakit içinde yerleşen bir tablo olduğunu söyledi ve ekledi: “Kişilik değişiklikleri ve günlük aktivitelerde zorlanma haricinde, konuşma bozuklukları, söz bulamama, isimlendirememe, tanıma güçlüğü gibi durumlar da demansın belirtisi olabilir. Gece-gündüz, vakit algısında bozulma, uyku nizamında değişiklikler, davranış değişiklikleri yeniden inceleme gerektirebilir.”

Dr. İtimat Arslan, son olarak demansın mental bozulmanın olduğu birçok nörolojik hastalığın sonuncu sonucu olduğunu, bu nedenle uzman kliniklerde kıymetlendirilmesi, altta yatan nöroljik hastalığa nazaran tedavi edilmesi gerektiğini ifade etti.