Türkiye bir dönemden önceki Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin, Mısır, ülkesi, İran ve Birleşik Arap Emirlikleri Suudi Arabistan çapında ülkeleri kapsayan BRICS’e kayıt olurken İktisat ve Dış Siyaset Araştırmalar Merkezi (EDAM) Yöneticisi Sinan Ülgen, dimyata pirince giderken meskendeki bulgurdan olmayalım uyarısı yaptı. Türkiye’nin yatırım konusunda tarafının Avrupa’da dikkat edilmesi gereken Sinan Ülgen ile BRICS’in taşınmasının taşınması ve götürülülerini konuştuk.
Türkiye BRICS’e başvurmak için başvuruda bulunursanız, bunun avantajı ve sonuçları neler olur?
Genel dış siyaset açısından Türkiye’nin birçok ülkeyle korunmasını geliştirmesi kadar doğal bir şey yok. Lakin BRICS’e ait siyasi ve ekonomik gelişinin ne olacağıyla ilgili başvuruyu yapan hükümetin idarelerinin bizlerle paylaştığı bir tahlil yok. Üyelik başvurusunun yapılması da yabancı basından ve Çin ile Rusya tarafından yapılan açıklamalarda öğrenilir.
Türkiye’nin ikili ilişkilerinde Çin, Rusya ya da Hindistan ile BRICS’te elde edemeyip de elde edecekse nasıl bir ekonomik sürdürülebilir kelam konusu olacak bunun uygun olması gerekiyor. BRICS içinde en büyük ekonomik güç Çin. Türkiye’nin Çin’den yaptığı ithalat 45 milyar dolar, ihracat ise 3,5 milyar dolar. Yani 12 kat fark var. Bu farkın planlanabilir gelecekte kapanması da mümkün değil. Fakat AB’ye ihracatımız 155 milyar dolar, ithalatımız 160 milyar dolar. Yatırım konusuna bakın Batı ile ilgiler ön planda. Ekonomik olarak BRICS, ticaret olarak bir sürdürülebilir elde etmek için iyileştirici bir güç olacak. Hem 1923’te hem de 1945’ten sonra yaptığı tercihlerle Batı’nın kurumsal yapısı içinde yer almıştı. Jeopolitik risklerin uygulandığı bir yatırım kararları siyaseten yakın olan ülkelerin ortasında yapılıyor. Türkiye’ye daha çok Avrupa’dan yatırım geliyor, ama gelecekte değişmeyecek.
Türkiye BRICS’e üye olarak AB’ye dönmüş mü olacak?
İstenmese de, dar manada BRICS’in ekonomik olarak geri dönüşü olabilir. Ancak BRICS seçeneklerimiz bizim ticaret ve yatırım bağımızda bize bir eksi müellif mi bunu teraziye koymak gerekiyor.
Yani ziyan verebilir miyim?
Bunun çalışılması gerekiyor. Tamam BRICS ülkeleriyle avantajlı olabilir. Lakin bunu genele yaydığımızda avantajı olur mu depolamanız gerekiyor. Zira Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya üzerindeki yaptırımlar nedeniyle Türkiye üzerinde de baskı var. Rusya ile bu günlerde normal ekonomik münasebetler yürütmek zor. ABD seçimleri sonrasında Batı sistemi ile Çin ortasındaki çekişin artması söz konusu olacak. BRICS’in klasik yatırım ve teknoloji anahtarımızın olduğu ortaklarımızda bir davranış değişikliklerini tetikleme riski olabilir. Yani dimyat pirinç bulguru sorunu.
FİKİRDAŞLIK ÖN PLANDA
Dimyata pirince giderken konuttaki bulgurdan mı olacağız?
Dünyadaki yatırım ve ticaretin jeopolitik konjektörden etkilenmesi üzerine bir araya getirilmiş bu türlü bir riskin olduğunu söylemek lazım. IMF araştırmasında şöyle diyor; Avrupa menşeli çok uluslu girişimci yatırım kararlarında jeopolitik öge ve siyasi fikirdaşlık çok daha fazla ön plana çıkacak.
Türkiye’nin fikirdaş olduğu ülkeler hangileri?
Batı. Özgürlüklere inanan, demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü benimsemiş ülkeler. Rusya ve Çin bu kategoride değil.
Türkiye başkanlık sistemiyle birlikte bu ülkelerin kendine daha mı yakın görünüyor?
Görmemeliyiz. Bizim toplumsal tercihimiz otoriter ülkeler şeklinde olmamalıdır.
ADİL REKABET ŞART
Son yıllarda Türkiye yatırım alamıyor. Bunun nedenleri neler?
Türkiye’ye yatırım gelmemesi çok büyük sorun. Türkiye iktisadı ulusal gelir açısından 1.1 bakım hizmetlerine geçti. Bu iktisadın çektiği doğrudan yatırım verileri geçen yıl 12 milyar dolardı. Bunun karşılığında da gayrimenkule geldi. Yatırım ortamının bilhassa hukuku, adil rekabet tarafının kesinlikle değişmesi gerekiyor. Şirketlerin haklarını koruyacağını garanti eder. Burada eksik kalıyoruz. Yoksa Yatırımlar Polonya, Romanya, Fas’a sarfiyat. Geçen yıl tarihte ilk kez Türkiye’den gelen yatırımlardan daha fazla oldu.
Gelecek devirde Çin ile Avrupa’nın ticari münasebetlerinde bir gerginleşme bekleniyor. Çok uluslu şirketler farklı yatırım siyasetlerine yöneliyor. Burada Türkiye’nin önemli bir avantajı var.
DEMOKRATİK RUHA DÖNÜLMELİ
Dediğiniz türel adımların bu aşamasına atılır mı?
Avrupa insan hakları kararlarına hürmet duyulmamalı. Avrupa Kurulu normları bizim kabul ettiğimiz İstanbul mukavelesi… bunlar uygulanırsa kâfi. Türkiye’de demokratik ruha geri dönmek gerekiyor.
AB’ye üye olma konusunda Türkiye’nin gücü mü düştü?
Düştü. Türkiye’nin oğlu 10 yılda demokratik normlar açısından taban kaybetti. Kısa vadeli Türkiye içinde önemli bir demokratik atak olmadığı sürece AB konusunda da yol almak mümkün olmayacak.
KÖRFEZ KURTARICI OLAMAZ
Türkiye son yıllarda tartısı Körfez sermayesine verdi. Körfez Türkiye için kurtarıcı olur mu?
Olamaz. Avrupa’nın bir alternatifi yok. Körfez lakın tamamlayıcısı olabilir. Bugün Türkiye’nin, Avrupa dışındaki ihracatının yüzde 50’sini yönlendirebileceği başka bir pazar yok.
ACI İLACA DEVAM
Türkiye iktisadı değerlendirmesi?
Türkiye maalesef 2023 Mayısından önceki yapılan makroekonomik kusurların faturasını veriyor. Mehmet Şimşek ile yanlışsız adımlar atılmaya başlandı. Ancak para siyaseti tek başına bu program muvaffakiyete göre yetersiz kalacak. 2001 programının çok daha kapsamlı ve özet bir program haline dönüştürülmesi gerekiyor. O programın özünde esnek ıslahatlar vardı ve istikrar programıyla birlikte yürüyordu. Şu anda istikrar programı önceleyen, ıslahatları sonraya bırakan bir program uygulanıyor. Bu gerçek değil. Siyaseten toplumun bir acı ilaç içiyorsunuz. Madem içiyorsunuz bunun periyodunu kısa tutun. Artık istikrar derseniz toplumda 1.5 yıl boyunca acıyı çektirirseniz sonrada haydi artık de yapısal ıslahatları dağılım derseniz buradan da bir acı güneyarsanız bu çok büyük yansılara neden olur.
TÜRKİYE İÇİN RİSK
İsrail-Filistin-Lübnan, Suriye… Ortadoğu tam savaş yumağı bu durum dünya ekonomilerini nasıl tesirler?
Petrol fiyatları ve bu fiyatların yaratacağı enflasyonist baskı bir risk. İsrail’in Hizbullah çatışmasıyla geniş çaplı bir çatışma başlarsa o vakit kısa süreli İran İsrail çatışmasına dönüşebilir. Bu Dünya ekonomisi açısından güvenli sonuçlar doğurabilir.
Bu jeopolitik pozisyonun hasebiyle Türkiye’yi de birleştirmek mümkün olabilir. Bölgesel tırmanışın tamamlanması mümkün değildir.
Rusya-Ukrayna savaşının başlaması çok uzun sürecektir, daha ne kadar sürecek?
ABD seçimleri sonrasında o süreç bir biçimde hızlanacak. 2025 yazından sonra işlem yapın baskı artacak.