Vaktimizin semptomu beyin çürümesi

Eskiden anne ve babalar, çocukları televizyonun önünde çok fazla vakit geçirince “Aptal olursun” kederi. Şimdilerde uzmanlar dışında kimse telefona bakarak geçen saatlerle ilgili karşısındakini uyarmıyor. Tüm dünya toplu bir histeriye kapılmış üzereyiz. Durmadan parmağımızla ekranı kaydırıyoruz. Oxford İngilizce Sözlüğü de 2024’ün sözü olarak ‘brain rot’u (beyin çürümesi) seçti. Manasını ‘Önemsiz ve zorlayıcı olmayan, düşük kalite içeriklerin çok tüketimi (özellikle de çevrimiçi) sonucu kişinin zihinsel ve entelektüel durumunun bozulması’ diye açıkladı. Oxford Üniversitesi’nden psikolog Andrew Przybylski de BBC News’a sözün bu kadar tanınan olmasını ‘zamanımızın semptomu’ olarak kıymetlendirdi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yeni Medya ve İrtibat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erkan Saka’ya nazaran de günümüzde daima enformasyon bombardımanı altında kaliteli düşünme ve öğrenme pratiklerini nasıl koruyacağımız her zamankinden daha kıymetli. Prof. Dr. Saka “Toplum olarak bu mevzuda farkındalık geliştirmemiz ve dijital medya tüketimimizi daha şuurlu hale getirmemiz gerekiyor” diyor.

FARKINDALIK DAHA FAZLA

‘Brain rot’ bu yıl tanınan olsa da birinci kullanımına Henry David Thoreau’nun 1854 tarihli ‘Walden’ isimli kitabında rastlanıyor. Müellifin ABD, Massachusetts’te ücra bir kulübeye taşınıp yalnızlık içinde yaşaması ve toplumsal yükümlülüklerinden kaçmasını anlatan kitapta beyin çürümesi sözü şöyle geçiyor: “İngiltere patatesin çürümesine deva ararken çok daha yaygın ve ölümcül bir formda yayılan beynin çürümesini tedavi etmeye kimse çalışmayacak mı?” O vakitler tahminen Thoreau bu husustan mustarip sayılı bireyden biriydi. Neyse ki günümüzde farkındalık daha fazla üzere. Kelamlık yetkililerine nazaran ‘brain rot’ kullanımının geçen yıllara oranla yüzde 230 artması bunun göstergesi.

‘ELEŞTİREL DÜŞÜNME HÜNERLERİMİZİ KÖRELTEBİLİR’

Prof. Dr. Erkan Saka, İstanbul Bilgi Üni. Yeni Medya ve Bağlantı Bölümü

– ‘Düşük kaliteli içerik’ten farklı şeyler anlaşılabilir. Çoklukla süratli tüketim için üretilen, derinlikten mahrum, bağlamından koparılmış ve sıklıkla aldatıcı olabilen içerikler kastediliyor. Fakat bazen elitist bir bakış açısıyla tanınan olana genel düşmanlığın sonucunda aslında yararlı olan içerik de kastedilebilir. Kimi yorumcuların bu türlü baktığına eminim, o kısma girmeyip sahiden düşük kaliteli içeriği varsayalım: Beşerler tarih boyunca kıssalar, ritüeller ve toplumsal etkileşimler yoluyla bilgi edinip kültürel kıymetlerini aktardılar. Dijital çağda bu süreç, çok daha süratli ve modüllü bir hal aldı. Bu kadar süratli ve kesimli içeriğe maruz kalmak; derin düşünme ve tahlil yeteneğimizi zayıflatabilir, dikkat müddetimizi kısaltabilir, eleştirel düşünme marifetlerimizi köreltebilir
ve toplumsal bağlarımızı zayıflatabilir.

– Oxford Üniversitesi psikoloğunun ‘zamanımızın semptomu’ yorumuna katılıyorum. Daima enformasyon bombardımanı altında kaliteli düşünme ve öğrenme pratiklerini nasıl koruyacağımız her zamankinden daha değerli. Fakat buna neden olanları da göz arkası etmeyelim. İçinde olduğumuz durum teknolojinin kaçınılmaz bir sonucu değil.

‘ODAKLANMA YETENEĞİMİZ ZAYIFLIYOR’

Prof. Dr. Kayıhan Uluç-Acıbadem Ataşehir Hastanesi nöroloji uzmanı

– Araştırmalar toplumsal medyanın beynimize tesirleri olduğunu gösteriyor. Dikkat süremiz besbelli formda azalıyor. Bildirimler, süratli içerik akışı odaklanma yeteneğimizi zayıflatıyor.

– Bellek işlevlerimiz da risk altında. Çok fazla bilgiye maruz kalmak, değerli bilgileri uzun periyodik belleğimize aktarmamızı zorlaştırıyor.

– Platform dizaynları dopamin sistemimizi daima uyararak tıpkı öbür bağımlılıklarda olduğu üzere kompulsif kullanıma yol açabiliyor.

– Bilimsel bilgiler toplumsal medya kullanımının beyin yapısı ve işlevlerine tesiri olduğunu gösterse de spesifik olarak ‘kalitesiz içeriğe maruz kalmanın beyin hücrelerini etkilemesi’ konusunda direkt bir ispat yok.Alışkanlıklarımızı değiştirdiğimizde, bu tesirlerin birden fazla geri döndürülebiliyor. Toplumsal medyayı büsbütün hayatımızdan çıkarmak gerçekçi değil ancak şuurlu kullanım kaide.

SİZİN SÖZÜNÜZ HANGİSİ?

Collins Sözlüğü 2024’ün sözü olarak ‘brat’i seçti. Kelimeyi ‘kendine güvenen, bağımsız ve hedonist bir tutumla karakterize edilen kişi’ diye tanımladı. Cambridge Sözlüğü’nün sözüyse ‘manifest’.  Söz ‘isteklerinizin  olması için hayal kurmak ve süreci hızlandırmak için görselleştirme, olumlama üzere sistemler uygulamak’ manasına geliyor.