7 SORUDA HİLELİ ÇAY BELGESİ | Çaydaki tağşiş nasıl tespit edilir? Renginden, kokusundan, tadından anlaşılır mı?

Çay bizim ulusal içeceğimiz… Günlük hayatımızın vazgeçilmez bir kesimi olarak kahvaltılarda, öğün ortalarında ve misafir ağırlamalarında sıkça tüketiyoruz. Demini uygun almış ‘tavşan kanı’ çay ülkemizin kültürel ve sosyal dokusunun bir modülü… Çay bahçelerinde, kafelerde ve konutlarda dostlar ve aile üyeleri bir ortaya gelerek çay eşliğinde sohbet ederiz, ince belirli bardaklardaki çaylarımızı keyifle yudumlarız. Lakin besin sahtekarları maalesef çayın da tadını kaçırdılar.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın açıkladığı taklit yahut tağşiş yapılan besinler listesinde, dört çay markasının ürünlerinde doğal olmayan besin boyası kullanıldığını duyurdu.  Çayda kullanılan bu boyalar, çayın rengini artırmak maksadıyla kullanılıyor ve uzun vadede önemli zehirlenmelere ve sağlık sıkıntılarına yol açabiliyor. 

Peki, çayın hileli olduğu tadından, kokusundan, renginden anlaşılır mı? 
Çayda besin boyası haricinde diğer hangi hileler uygulanıyor?
Çaydaki hileyi nasıl test edebiliriz? 
Satın alırken ambalajlarda neye dikkat etmek gerekir? 

Merak ettiğimiz tüm soruların karşılığını Prof. Dr. Nevzat Artık’tan aldık. İşte 7 soruda hileli çay dosyası…

1- İçtiğimiz çayda hile olup olmadığını nasıl anlarız? Tadından, kokusundan, renginden anlaşılır mı?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Öncelikle tüketiciler bilinen markaların siyah çaylarını satın almalıdır. Alınan siyah çay, bir beyaz kâğıdın üzerine serilip incelenirse tüm çay modüllerinin siyah olması gerekir. Sarı, turuncu ve benzeri renkli bitki kesimleri öteki bitkinin çaya karıştırıldığının ispatıdır.  Orijini çay olmayan, bitki ve hayvan kaynaklı unsurlar, taş, plastik ve gibisi hususlar ve yapay hususlar üzere her türlü unsurlar çayda yabancı madde olarak istenmez.
Tüketicilerin siyah çayın kalitesini ve hileyi anlaması kolay değildir. “Bir bardak soğuk suya çay atılınca hemen boyanın suya geçmesi hileli olduğu gösterir” halindeki tanımlamalar da çok subjektif bir değerlendirmedir.

2- Çaya besin boyası haricinde öbür hileler uygulanır mı?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Çaya besin boyası dışında çay olmayan bitki kısımları (sap, sap kesimleri ve toz çay) ilave edilerek taklit ve tağşiş yapılabilir. Siyah çay değişik oranlarda numara çayların karıştırılması ile piyasaya sürülür.  Besin boyası ve bu hileler dışında çaya öteki hile uygulayan bir firma tespit edilmemiştir.

3- Poşet çay ya da demlik poşetlerine hile karıştırmak daha mı kolay?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Aslında poşet ve demlik çaylar için de durum birebirdir. 5996 sayılı kanuna nazaran poşet ve demlik poşet içeriği besin mevzuatına uygundur. Poşet ve demlik poşet bileşimi tahlil edilerek çayda uygun olanlar kullanılır. Poşetin bileşiminde insan sıhhati açısından bir sorun bulunmaz. Çay uygun olursa poşet çay da halk sağlığı açısından uygundur.

Poşet çayda mikroplastik olduğu telaffuzları çok hakikat değildir. Kullanılacak poşet ve demlik poşeti için “Gıdalarla Temas Eden Husus ve Gereçler Yönetmeliği’ne nazaran yapılır.  Besin olarak müsaade almadan demlik poşeti ve poşet 
kullanılamaz.

4- Besin boyasının bir ölçü kullanımı yasal değil mi? Çayda kullanılan besin boyası farklı mı?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Çayda besin boyası kullanımı yoktur. Besinin niteliğine nazaran kullanılabilecek renklendirici miktarı” Türk Besin Kodeksi Katkı Maddeleri” yönetmeliğinde tanımlanmıştır. Her besine boya katılır üzere durum söz konusu değildir. Çayda boya kullanılmaz. Çaydaki renk unsurları çoklukla doğal pigmentlerdir ve çayın taze yapraklarında bulunan klorofil ve karotenoidler üzere bileşikler fermentasyonda değişerek renk oluştururlar. Ayrıca bu bileşikler, çayın doğal rengini ve aromasını oluşturur.

5- Besin boyası zehirlenmelere ve uzun vadede kansere neden olur mu?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Besin boyası müsaade verilen seviyede ve müsaade verilen besinlerde kullanılabilir. Besinlerde boya kullanımı ile ilgili sıhhat açısından aksilikler oluşturabileceği belirtilmekle birlikte direkt olarak kanser yaptığına dair datalar bulunmuyor.

6- Çaydaki hileleri anlamanın diğer bir yolu var mı?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Çaydaki hileleri anlamanın öteki bir yolu da bilinen marka çayları almak ve etiket okuryazarı olmaktır. Türk çayı ilaçlama yapılmayan tek çaydır. Pestisit kalıntısı içermez.
Kaçak çay içinde, taş kömürünün damıtılmasıyla elde edilen boya unsuru olan “anilin” bulunabilir. Bu boya, oksijene maruz kaldığı vakit oksitlendiği için rengi kahverengine dönüşüyor münasebetiyle çayın içinde ayırt etmek çok mümkün değildir. Mümkünse kaçak çay yerin Türk çayımız tercih edilmelidir.

7- Çay satın alırken ambalajlarda neye dikkat etmek gerekir? Çay paketlerinde yazan şeyler ne manaya geliyor?  

Prof. Dr. Nevzat Artık: Tüketiciler bilinen markaları tercih etmelidir. Açıkta satılan çaylar her vakit risk taşıyabilir. Bu çayların boya ve yabancı husus içermesi çok mümkündür. Siyah çayda hazırlanmış 100 mL demde Enerji pahası (kJ/kcal) 4/1 dir. Yağ, şeker ve tuz içermemektedir. Türk çaylarında su ekstraktı ölçüsü (yani dem) kuru unsurda en az 29 (g/g,%),poşet siyah çayda ise en az( g/g,% %)32 olmalıdır. Dünyada çay 2,5 yaprak olarak toplanmaktadır. Ülkemizde ise makas ile toplanma nedeni ile daha çok yaprak toplanmaktadır. Bu nedenle su ekstraktı daha azdır. Tüketiciler başka besinlerde olduğu üzere çay satın alırken de etiket okumaya dikkat etmelidirler.