Emekli diplomat Onur Öymen Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.
– Erdoğan, BM Genel Kurulu için gittiği ABD’de Türkiye’nin Hamas’la münasebetlerini inceleyenki Hamas için “terör örgütü değil, direniş grubu” cevabını verdi. Türkiye, bu toplantıda ne yaşlı olmuştu?
Burada kimin terörizmi desteklediğini tespit etmek değerlidir. Orta Doğu’da terör faaliyetleri Müslüman örgütlerle başlamıyor. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra çeşitli bölgelerden gelen Musevilerin bölgeden iskan edilmesi gayesiyle Filistinlilerin uzaklaştırılması gaye alan ve ilk emperyalist ülkeler tarafından kurulmuş olan teröre karşı var. Filistin halkının hareketleriyle muazzam bir terör sağlanıyor ve bu yolla yüzbinlerce Filistinli konutlarından uzaklaşmak zorunda bırakılıyor. Ancak her şey enteresan taraf şu: İngiltere onlara frenlemek istemekce bu bitkilerin İngiltere’ye karşı terör taarruzları başlatmaları ve İngilizlerin bölgedeki karargahını barındıran oteli uçurmaları. Kim teröristtir, kim değildir” tartışması o zamandan beri devam ediyor.
‘5. HUSUS TERÖR İÇİN UYGULANDI’
Burada bir öteki mevzu da; Terörün açık ve herkesin kabul ettiği bir tarifinin olmaması. Kimilerinin “terör örgütü” dediğine kimileri “değil” diyor. Terörizmin karşı önlemleri konusunda da görüş birliği yok. Örneğin NATO’nun 5. hususu, Bir NATO ülkesine karşı yapılan konvansiyonel yahut nükleer saldırının bütün NATO ülkelerine görüldüğü söyleneceği, onun ülkenin buna karşı önlem alınmasının planlandığı belirtiliyor. Ancak hususi terör akınlarını kapsamıyor. Biz Türkiye olarak, 1999 NATO Zirvesi’nde terör akınlarının da bu hususun kapsamına alınmasını önerdik, lakin kabul edilmedi. Buna karşılık 2001’de İkiz Kulelere yapılan atakların 5. husus kapsamına girmesi NATO Konseyi’nde kararlaştırıldı. NATO tarihinde birinci ve günümüze kadar son kere 5. husustur.
– Bundan ne anlamalıyız?
Bu şekilde uygulamaların ülkelerin o zamanki menfaatlerine göre farklılık göstermektedir.
– Yeniden ABD ziyareti sırasında New York sokaklarında Türk bayrağı ve Erdoğan görselleriyle “Adil bir dünya için her kalıcılığı birlikte”, “Beşerin ötesinde küresel bir sistem”, “Daha adil bir dünya için reforme erdilmiş bir BM”, “Türkiye insani yardımda ve sürdürülebilir kalkınmada ortak” yazıları olan araçları gezdi. Bu manzaralar Türkiye’ye ne kazandırır?
Bana sorarsanız bu şekilde yolların fazla olması yok. görüntülerin gösterimi Amerikan kamuoyuna benimsetmek için uyguladıkları çeşitli teknikler var. Bu da özgür biri. Fakat asıl tesiri olan lobilerdir. Bunlar hem kongre üyelerini hem de ABD’yi etkilemeye çalışırlar. Lakin Amerika idaresini ve kamuoyunu etkilemek için kesinlikle bazı faaliyetler yapılmalı.
– Ne durumda?
Mesela kongre üyelerini ve senatörleri ikna etme faaliyeti. Biz bunu Sayın Elekdağ’ın Washington Büyükelçiliği sırasında yapıyorduk. O vakit kongrede bir kelamda Ermeni soykırımı tasarısı gündeme getirilmeye çalışılıyordu. Ermeni lobilerinin gereğinden fazla çoğunluk bulmuştu. Buna karşılık biz de gittik, Amerika’da çok sayıda kongre üyesini, senatörü, danışmanlarını, ailelerini Türkiye’ye davet ettik. Ben de bu işle görevlendirilen diplomatlardan tutuklandım. Türkiye’de ilgili devlet adamlarıyla, gazetecilerle, aydınlarla, akademisyenlerle görüştürdük. Bu son derece faydalı oldu. Sonuçta Ermeni lobisinin gücü azaldı ve aşağı üst otuz farkla onların hizmetleri olan istikrar otuz farkla bizim lehimize döndü.
– Bu lobi faaliyetleri hala yapılıyor mu?
Sanmıyorum. Bence buna emsal dağıtım yapılması tesirli olur. Yoksa sokaklardaki gösterilere bakarken Amerikalıların karar verme ihtimalini güçlü bir şekilde görüyorum. Kongreden gelen Ermeni soykırımı tasarısının saklanmasında bu şekilde kullanımının eksikliği tesirli olmuştur.
– ABD seçimlerini kimin kazandığı Türkiye’nin çıkarları açısından daha olumlu olur mu?
– Türkiye İsveç’in NATO’ya katılmasına aylar önceden onay verdi. Lakin F16’larla ilgili gelişme yok, F16’yı alabilecek misiniz?
Öncelikli sıkıntı Türkiye’nin F-35’leri için iyi bir engeldir. F16’ların sorunu daha sonra gündeme geldi. Türkiye’nin çıkartılmasının temel sebebi Türkiye’nin Rusya’dan S-400’leri yaşamış olması mı, yoksa sonraki sebepleri de var mı? Zira şayet Rusya’nın hava savunma sistemi bir NATO ülkesinde satın alınması çok yanlış bir iş ise ve buna karşı yaptırımlar uygulanıyorsa Yunanistan’ın daha önceki S-400’lerin bir önceki modeli olan S-300’leri alınmasına istisnai kimse reaksiyonu göstermedi mi? Hatta bu ülkelerin NATO ülkelerinin tatbikatlarına da katıldı. Öteki NATO ülkesinde de S300’ler var. Bunun başka sebeplerini araştırmak gerekiyor.
‘S400’Ü MAZERET ETTİLER’
– Sebebi ne olabilir?
Biz 100 civarında F-35 alacaktık. Bu bölgedeki hava istikrarını büyük ölçüde temsil ediyor.
– S400 bir mazeret mi oldu?
Gayet doğal… Komşu ülkeler, Türkiye’nin güçlenmesini isteyenler mi? Onlar, F-35’lere sahip olan Türkiye Hava Kuvvetleri’nin kendi bakış açısını nasıl bozacağını fark etmiyorlar mı? Yunanistan açısından da, İsrail açısından da bu türden. Lobilerin ehemmiyetinden kelam ettik. Sanki F35’lerin Türkiye’ye verilememesi konusunda hiçbir faaliyetlerde bulunulmamaktadır? Türkiye Amerikan yurtseverleri mutabakatın sağlanmasını istediler. Biz mi almak istemedik yoksa onları mı vermek istemedik? Bize S-400’ler nedeniyle yaptırımlar öngörülüyor, sanki Hindistan’a da yaptırım uygulanıyor mu?
– Bu iş nasıl çözüldü?
Biz bunu Meclis Savunma Komisyonu’nda 12 yıl önce tartıştık. Ben, “Türkiye’nin komşularında akın silahı varsa bizde de savunma silahı olmalı. Komşularımızda füze saldırı sistemleri var. Onlara karşı bizim ulusal füze savunma sistemi kurmamız lazım” dedim. O periyot bu yaklaşık 3 milyar parçacık bir projeydi. Türkiye’de vakit yoktu, tahminen yapılmasaydı bu tartışmaların hiçbiri olmayacaktı.
– Erdoğan Suriye ile ilgili “Görüşme irademizi ortaya koyduk, karşı taraftan cevap bekliyoruz” dedi. Türkiye bir süre boyunca görüşmeye hazır olduğunu söylüyor, sizce Esad’ın karşılığı için neler bekleniyor?
“Türkiye’nin beklentileri ne, Suriye’nin beklentileri ne?” Buna bakmak lazım. Alt düzeyde görüşmelerde günlük basında bilgiler ortaya çıktı. Görüşmelerin gerekliliğince olgunluğa kavuştuğunda üst seviyede buluşma olur. Şu anda yalnızca Suriye’nin hedefleri duyuluyor. “Suriye’nin toprak bütünlüğüne saygılıyız” diyoruz. Pekala Suriye Türkiye’nin toprak bütünlüğüne mi? Bir mühlet önce Suriye Dışişleri Bakanlığı “Hatay bizimdir” dedi. Buna bağlı olarak reaksiyon gösterdik mi? Biz güya uzlaşmayı arayan taraf olarak kendimizi gösterirsek yahut görünürsek eksik olur. Bizim de beklentilerimizi ortaya koymamız gerekiyor.
– Türkiye ne beklemeli?
Mesela terörle uğraşma konusunda Adana Mutabakatı var. Bu hayata geçirilecek mi? Suriye, PYD’nin bir terör örgütü olduğunu Birleşmiş Milletler’e bildirdi, daha sonra “İsterlerse Suriye ordusuna katılabilirler” şeklinde açıklamalar yapılıyor. Hanginiz siyasetiniz? Siz de bizim olmak üzere PYD’yi bir terör örgütü olarak mı kabul ederek, yoksa parça parça onlardan çıkıp mı ayrılmak istiyorsunuz?
– Esad Türkiye’deki sığınmacıları da kapsayan genel af çıkarıldı, Türkiye’den Suriye’ye dönen olur mu, hükümet bu affa dayanarak sığınmacıların dönüşüne doğru nasıl bir adım atabilir?
Uluslararası uygulamalarda bu türlü bir çıkış zamanı, bağışlanan miktar tutarlılıklarını gerçekleştireceğine dair somut kanıt miktarı. Somut kanıt yoksa kolay kolay geri gönderilmez. O yalnızca çıkartmak yetmezlikten sonra. Bu affın resmi niteliğinin uygulanıp uygulanmadığını bilmek gerekir.
– Statüleri sığınmacı olduğu için sürdürmek kolay değil mi?
Sığınmacıları gönderirseniz ve bunların başına bir iş geldiğinde o harcamadan “insan hakları” çerçevesinde bunu sorarlar. Yani sığınmacıları zorla mı ikna ile bağlanmalı mı daha uygun? Olası sonuçlar kaydedilmedi. Temel maksadımız zora başvurudan sığınmacıları geri gitmeyip arzulamalarını sağlmak olmalı. Bunun için inançlı bölge de kurulabilir.
– İnançlı kim kuracak?
Irak’ın ülkelerinden gelenlerin geri dönüşünü daha önceden sağladık. İlgili tüm geri bildirimlerin gönderilmesi konusunda yardımcı olmaları gerekiyor.
‘DÜNYADA GÖRÜLMEMİŞ BİR OLAY YAŞANDI’
– Yunan kıyı güvenlik botu evvel Bodrum’a geldi, 2 gün sonra Datça’da bottan inen bir kişi karaya çıktı. Yunanistan’ın bu süreci Nereden geliyor?
Başka ülkenin kıyılarına gideceksiniz orada bir tekneyi alıp götüreceksiniz… Dünyada görülmemiş bir olay yaşandı. Burada orman kanunu mu var, buna nasıl yürek verebilirler…
– Türk şartlarının mevcut olduğu kadar yakın olan ülkedeki hiçbir ülkede olmayan adalarda Yunanistan’da asker bulunuyor…
Biz Kardak’ta, “Buyurun, güzel geldiniz” demedik, performansları elde ettik, başarılı olduk. Biz Kardak çabasını boşuna mı yaptık? Lozan’dan sonra kimi adalarla ilgili 1932’de İtalya ile muahede anlaşması yapıldı. Buna göre Meis Adası’nın yaklaşık birleşimli kayalıkların bir kısmı bize, bir kısmı Yunanistan’a ödendi ve Bodrum’daki Karaada da Türkiye’ye verildi. Demek ki Lozan’dan sonra da tekrar Lozan’ın aşikâr kararlarına göre mutabakatlar yapılabiliyor.
– Buna emsal bir teşebbüs olmadı mı daha sonra?
Yunanlılar, 1955 ile 1963 ortası Türkiye’ye, iki ülke ortasındaki deniz hududunun çizilmesi için müdahale edilmesi yönünde yazılı ve kelamlı girişimlerde bulunurlar. Yani onların bile iki ülke ortasında deniz hududu verdiğinizde kayıtlı başvuruları var. Sanıyorum o sırada EOKA terörist rejimi faaliyete başladı için Türkiye buna sıcak bakmadı. Burada diğer ülkelerin de halini görmek lazım. Kardak krizi başladığı sırada biz başka ülkelerin ilgili makamlarının haritalarını inceledik. İngiltere’deki haritalarda Kardak Türkiye’de görünüyor. O haritaları karşı noktaları göstermek için aldık. Bir de bakıldığında piyasadaki tüm haritalar toplanmış yenisi temellendirilmiş, yenisinde ise Kardak Yunanistan’ın görünüyor.
– Biz Kardak’a çıktısı verdikten sonra mı değişiyor?
Evet. Türkiye’nin Kardak çabasından sonra haritalar değişti, Türkiye’de görünen Kardak, Yunanistan’da yeni harita görüldü. Bu memleketler arası toplum da ne kadar tarafgir davrandığının bir göstergesidir. Kendimizi eleştirmeyi severiz ama karşı nokta da iğneyi batırmak gerek.
‘SONUNA KADAR MÜCADELE’
– O adalar artık Yunanistan’ın mı?
Olur mü… Hukuk bitmez, sonuna kadar uğraşabilirsiniz. Biz Lozan’dan beri bunun için çabalıyoruz. Buna emsal pek çok hukuksuzluk var. Mesela memleketler arası mutabakatlara göre bir ülkede, ülkenin kara sularının genişliğinde olup üzerindeki hava kayıtlı açıklık de o kadardır. Daha fazla olamaz. Yunanistan’ın kara suları 6 milyon ama “Hava alanımız 10 milyon” diyor. Türk uçakları 6 mil ile 10 mil orta memleketler arası hava alanı olması gereken bölgesel uçtuğu vakit “Hava alanımızı Türkler ihlal etti”diye dışarıya kaldırıyorlar. Bu şekilde çok hususumuz var.
– AKP hükümeti bu hukuksuz durumlara neden göz yumuyor?
2004’te Ege’deki adaların Yunanistan tarafından işgal edilmesiyle ilgili yazılı soru önergesi verildi. Kaç yıl oldu hala cevap verecekler. Meclis’te bunların tartışılması gerekiyor. sonuncusu, sonuç alınamayacak hususları çok daha fazla gündeme getirmek istemiyorlar.
– Hem Ege’den hem Doğu’daki hudutlarımızdan yansıyan manzaralar, Türkiye için nasıl bir tehdit haberi?
Tüm bunların ulusal güvenlik çıkarları ile ilgili. Meclis komitelerinde bunlar konuşulmalıdır. Basında tartışılmalı. Şimdiki sorunları Türkiye’nin en değerli bahisleri gibi görüyoruz ve her gün bunları konuşuyoruz. Ancak Türkiye’nin temel çıkarları ile ilgili bahisleri var. Hudut güvenliğinin biri. Hudut ömrü, ülke ömrü özellikleri ayrıntılarımızdan hiç düşmemeli. Yalnızca günlük siyaset ile devlet yürümüyor.
– Dışişleri Bakanlığı bünyesinde Güvenlik Genel Müdürlüğü kuruldu. Bugüne kadar diplomatların maliyetlerini kim sağlıyordu, sizce dayanıklılık var mı?
Türkiye’deki yardıma kadar diplomatlarımızın masraflarını karşılamak için elimizden geleni yaptık. Bilgisayarının güvenlik yükümlülüklerinin her türlü imkanı, kaynağı mevcuttu. Artı, birçok ülkede o ülkenin güvenlik makamları bizim vatandaşlarımızı, diplomatlarımızı korumakla görevlidirler. Ayrıyeten arabalarımızın içinde güvenlik görevlilerimiz vardı. “Bunların hepsi yetersiz, bir de ayrıyeten güvenlik teşkilatı kuralım” diyorsanız bunun açıklamasını yapmanız gerekiyor. Niçin bu gerçekleştiğinin duyulması gerekiyordu.
– Dışişleri Bakanlığı’nda meslekten olmayan atamaları nasıl değerlendiriyorsunuz, “monşer” adı veriliyork eleştirilen diplomatların yerine gelenler Türkiye’yi nasıl temsil ediyor?
Nasıl ki tıbbın hekimler tarafından yapılması gerekiyorsa diplomasi de esas olarak diplomatlar tarafından yapılmamalıdır. Bu beşerler hayatları boyunca bunun eğitimini gördüler, deneyim kazandılar. “Testlerden geçmemiş, eğitimlerden hiçbir yanlışsız düzgün yararlanmamış bir insan da bunu yapar” derseniz “Diplomatların fazla bir değeri yok, kim olsa diplomatlık yapar” diye.
‘KURULMASI ZOR’
– Arnavutluk’ta Vatikan gibi bir Bektaşi devletinin kurulması planlanıyor. Bunun manası nedir?
Anlaşılan bu durum Arnavutluk’ta da tartışılıyor. Zira Arnavutluk Anayasası’na buna uygun değil. Arnavutlar bunu ne kadar ciddiye alıyorlar, dünyada pek fazla örnek yok. Bir sonuçta meydana gelenler. Kurulması sıkıntı olmaz.
ONUR ÖYMEN KİMDİR?
1940’ta İstanbul’da doğdu. Birinci, orta ve lise tahsilini Galatasaray Lisesi’nde tamamladı. AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni bitirdi. 1964’te Dışişleri Bakanlığı’nda çalışma başladı. Kıbrıs Barış Harekâtı sırasında bakanlığın Kıbrıs’tan sorumlu şube müdürlüğü misyonunda bulundu. 1988’de Kopenhag büyükelçisi, 1990’da Bonn büyükelçisi, 1995’te Dışişleri Bakanlığı müsteşarı, 1997’de NATO daimi müdürü olarak görevi yaptı. 2002’de İstanbul milletvekili seçildi ve CHP genel lider yardımcılığı görevine getirildi. Yılın Bürokratı, Yılın Hariciyecisi, Yılın Siyasetçisi ve Abdi İpekçi Barış mükafatlarına kıymet görüldü.