‘Başka ailede olsaydım işinsanı olmazdım’

Bülent Eczacıbaşı yeni kitabı ‘Biraz Daha Düşününce’de daha evvelki kitapları ‘İşim Gücüm Budur Benim’ (2018) ve ‘Aklımızda Bulunsun’da (2022) olduğu üzere yeniden iş hayatında edindiği deneyimleri aktarıyor. Yapı Kredi Yayınları etiketiyle yayımlanan kitap 2022 tarihli ‘Aklımızda Bulunsun’un devamı niteliğinde. Eczacıbaşı ile denemelerinden yola çıkarak hem hayatı hem de 50 yıllık iş deneyimi üzerine sohbet ettik.

“Nasıl vakit buluyorsunuz” diye sormayacağım ancak yazma tutkunuzu nasıl canlı tutuyorsunuz?

Yazmaktan daha değerlisi düşünmek. İşlerin, olayların akışı içinde çeşitli hususlar insanın aklını meşgul ediyor. Onlar üzerinde rastgele bir yerde, rastgele bir vakitte düşünüyoruz, bazen araştırıyoruz, birtakım görüşler aklımızda şekilleniyor. Onları kâğıda dökmek fazla vakit alan bir şey değil, çok sıkıntı da değil.

İşinsanı olarak 50 yılı geride bıraktınız. Kitapta da anılarınız aracılığıyla sık sık bu yıllara seyahate çıkıyoruz. Siz ‘İş İnsanları İçin Denemeler’ altbaşlığını uygun görmüşsünüz lakin sahiden de bu kitabın maksat kitlesi yalnızca işinsanları mı?

Kitaptaki denemelerin bahisleri bazen iş dünyası ve idare hususlarının dışına çıkıyor. Lakin bu, o bahislerin işinsanlarını ilgilendirmediği manasını bence taşımamalı. Son kitabımda müzik, fotoğrafçılık, ideoloji, edebiyat, hatta kediler hak-
kında yazılar var. Fakat bunların hepsinin işinsanının dünyasına
nasıl dokunduğuna da değindim. İşinsanlarının yalnızca iktisat ve idare bahisleriyle ilgilenmeleri gerektiği görüşünde de değilim.
İlgi alanları geniş olan, çok çeşitli bahislere merak duyan insanların avantaj sahibi olduklarına inanıyorum, buna işinsanları da dahil.

‘Büyüme Bağımlılığı’ hakkındaki yazınızla ilgili, ekimde Hürriyet Pazar’da bir haber vardı; “Degrowth yani büyümeme fikrini savunanlara nazaran ‘yavaşla’ düğmesine basma vakti geldi” diyorduk. Siz bu paradigmaya işaret edip farklı bir şey öneriyorsunuz.?

‘Degrowth’, yani ‘büyümeme’ kavramını teorik olarak çok cazibeli lakin dünyamızın şartlarında gerçekçilikten uzak buluyorum.
Her şey büyüme paradigması üzerine kurulu olmasaydı tahminen pratikte bir pahası olurdu. Büyümenin her vakit refah ve hatta sonunda eşitlik getireceği beklentisiyle bugünlere geldik. Fakat büyüme tıpkı vakitte ‘güç’ manasına geliyor. Dünyada bireyler, kurumlar ve ülkeler güç yarışını bırakamadıkları sürece ‘degrowth’ peşinde koşmak bir hayal üzere gözüküyor. Bugünkü şartlarda ‘sürdürülebilir büyüme’yi amaçlamak daha gerçekçi. Lakin orada da önümüzde önemli maniler var. Emisyon maksatları, üretim kotaları koyarak, bunları teşviklerle ve cezalarla zorlayarak nereye varacağımızı bilemiyorum. Yazılarımdan birinin başlığında belirttiğim üzere ‘havuç ve sopayla parlak yarınlara’ varabileceğimiz konusunda kuşkuluyum. Servetleri büyütmeyi en ulvi hayat maksadı kabul ettiğimiz, refahı tüketimle ölçmekten vazgeçmediğimiz, kısıtlamaların getirdiği yükü kimlerin taşıyacağının hengamesini yaptığımız sürece çıkarlarına dokunulanların lobileri çalışacak, siyasi partilere hâkim olacaklar, iktidar gayreti yapacaklar. Tabiatla kazanamayacağımız savaşa son verip barış yapmadıkça gerçek tahlili bulamayacağız. Çok daha büyük bir uyanışa ve beşerle tabiat ortasındaki ilgiyi yine düzenlemeye gereksinimimiz olduğunu düşünüyorum.

Bülent Eczacıbaşı’nın 2022’de açılan ‘Dönüşümden Yansımalar: Yeni İstanbul Modern’e Doğru’ standından…

‘GÜÇLÜ, TESİRLİ, ŞEFFAF, ADİL…’

Hem kendi şirketlerinizdeki krizleri hem de ülkemizin krizlerini hesaba katarak cevaplayacak olsanız, sizce krizlerle yoğrulan Türk çalışanlar kitapta alıntıladığınız Nietzsche’nin deyişindeki üzere öncü şirketlerde çalışacak kadar güçlenip tecrübeleniyorlar mı, yoksa ‘kriz yorgunu’ olarak daha kırılgan bir duruma mı düşüyorlar?

İkisi de geçerli bence, zira bir yandan krizlerle baş etme gücümüz artıyor, öte yandan büyüme potansiyelimizin çok gerisinde kalıyoruz, yapmamız gereken yatırımları yapamıyoruz. Krizlerle gayret işlerimiz ortasında ön plana geçince uzun vadeyi düşünmek, inovasyona yatırım yapmak üzere yaşamsal hususlar geride kalıyor.

İşinsanlığı sizin genetiğinizde var, evet lakin öteki bir ailede Bülent Eczacıbaşı tekrar işinsanı olur muydu? Yoksa farklı bir tutkunuzun peşinden gitmek o durumda daha mı mümkün olurdu?

Başka bir ailede olsaydım herhalde işinsanı olmazdım. Gençlik yıllarımın büyük tutkuları fizik ve matematik beni büyük olasılıkla araştırmaya yahut akademik mesleğe yönlendirirdi. Fakat ailemizin kimliği ve babamın kişiliği benim gözümde işinsanı olmayı çok daha büyük bir ülkü haline getirdi.

Şirketlerin kurumsallaşmasının neden değerli olduğunu anlatıyorsunuz. Lakin içinde bulunduğumuz popülist siyaset devrinde devlet kurumları bile eski günlerinden geriye gidiyor. Yalnızca ülkemizde değil, ABD’de de…

Kurumlar toplumların temel yapıtaşlarıdır. Fonksiyonsuz ve zayıf kurumlar toplumsal nizamın bozulmasına yol açar. Güçlü, tesirli, şeffaf ve adil işleyen kurumların toplumların en büyük hazinesi olduğuna inanıyorum. Gerek kamuda gerekse özel kesimde, devlete yahut toplumsal yaşama katkıda bulunan, sağlam ve kalıcı kurumlar yaratmanın ve var olanları müdafaanın topluma yapabileceğimiz en büyük hizmet olduğunu düşünüyorum.

Filantropist (Bülent Bey bu kelimeyi kitabında “Hayırseverliğin bir biçimi; hayırseverlik ise insan varoluşunun temel niteliklerinden biri olan diğerkâmlığın bir sonucu” biçiminde tanımlıyor) olarak anılmaya itirazınız var…

Geçen yüzyılın sonlarına kadar hâkim olan niyet, katıksız pazar iktisadıyla kendi çıkarları için çalışan insanların tüm dünyayı refaha kavuşturacağı tarafındaydı. Son devirlerde bu inanç biraz değişti, katıksız pazar iktisadıyla düzgün niyetli özverilerin insanlığı refaha kavuşturacağına inanmaya başladık. Devasa projeler gerçekleştiren milyarder filantropistler dikkat çekmeye başladı. Filantropi artık “Ben her şeyi çözerim” diyen büyük filantropistlerin isimleri ve yaklaşımlarıyla özdeşleşmiş durumda. Bu ‘Filantropistler Kulübü’nün çok küçük de olsa bir üyesi olarak görülmekten biraz rahatsızlık duyuyorum. Ben değişim ümidini aklı başında kamu yöneticilerinin yapacakları ıslahatlarda, yurttaşların demokratik iştirakinde, hukuk devletinin kanatları altında özgür rekabetin gücünden yararlanan sistemlerde, devlet, özel bölüm ve sivil toplum kuruluşlarının birlikte geliştireceği inovasyonu hızlandıran uygulamalarda, memleketler arası işbirliğinde görüyorum.

‘USTALARLA RASTGELE BİR MEVZUDA MÜSABAKAYA KALKMAYI ÖNERMİYORUM’

Emeklilik hayali kuruyor musunuz? Nasıl bir emeklilik yaşamak isterdiniz? Okuma ve yazmaya ayrılmış saatler mi, yoksa daha çok seyahat edip daha çok insan tanımak, fotoğraf çekmek mi sizi keyifli eder?

Saydıklarınızın hepsine daha çok vakit ayırmama imkân veren lakin iş hayatından da beni büsbütün koparmayan bir emeklilik hayal ederim. Bunun önkoşulu natürel sıhhat.

Bu ortada ne müelliflik ne de fotoğrafçılık tariflerini hak ettiğinizi yazmışsınız…?

Hem müelliflik hem de fotoğrafçılık benim hobi olarak yaptığım şeyler. Bir işinsanıyım, vaktimin bütününe yakın kısmını işlerime ve aileme, mümkün olduğu kadar da dostlarıma ayırıyorum. Hobi olarak yaptığım işlerde çok büyük bir ustalık seviyesine ulaşmayı bekleyemem. Ustalarla ve profesyonellerle rastgele bir hususta müsabakaya kalkmayı işinsanlarına önermiyorum. Hobiler hobi olarak kalmalı, işlerimizin getirdiği yükler ve ailemize ayıracağımız vakit bir hayatı doldurmaya kâfi oluyor.

Denemelerinizin bir özelliği okurunuza bir ‘okuma listesi’ de vermeniz. Yani okuma meraklıları sizin alıntıladığınız isimlerin yapıtlarına elbette bakacaktır. Pekala, siz okuma alışkanlığınız hakkında bize neler anlatabilirsiniz?

Benim okuma alışkanlığım gençlik yıllarıma, hatta çocukluk yıllarıma dayanıyor. Ne ağır ders yükü, ne iş ömrü, ne televizyon ne de toplumsal medya beni bundan vazgeçirebildi. Çeşitli etkenlerle okuma alışkanlığının gençler ortasında azalmakta olduğunu gösteren işaretler karşısında hüzün duyuyorum. Yazılarımda ismi geçen kitaplar ve muharrirler okurlarımın ufkunu açarsa ve onlara bir şeyler kazandırırsa bundan memnunluk duyarım.