Her şey ağzımıza attığımız anda başlıyor! Ek şekerler bedenimizde hangi organı nasıl etkiliyor? Günde kaç gramdan fazlası tehlikeli?

İnsanlık tarihi boyunca, sebzeler, meyveler ve başka bitkilerde bulunan doğal şekerler, beslenmemizin vazgeçilmez bir kesimini oluşturdu. Bedenimizin güç muhtaçlığının en kıymetli kaynağını oluşturan şekerler, medeniyetin temel taşlarından biri oldu.

Ancak bugünün şekerleriyle o eski vakitlerin şekerleri ortasında büyük farklar var. Artık şekerler işlenerek çok daha güçlü bir hale getiriliyor ve ekmekten salata sosuna, gazlı içecekten atıştırmalığa her şeyin içine giriyor. Bu da birçoğumuzun bedenine giren şeker ölçüsünün, kaldırabileceğimizin çok üstünde olduğu manasına geliyor.

Üstelik bu ek şekerlerin çok tüketimi vakit içinde çeşitli sıhhat sıkıntılarının riskinin artmasına yol açıyor. Peki şekerli besinlerin bedeninizde hangi organı nasıl etkilediğini biliyor musunuz? İşte ek şekerli eserleri ağzınıza attığınız andan itibaren yaşanan o süreçler…

AĞIZ

İlave şekerlerin potansiyel olumsuz tesirleri ağızda başlıyor. Ağızda bulunan kimi bakteriler, şekerleri parçalayıp asit üretiyor. Bu asitler de vakit içinde diş minesinin aşınmasına yol açabiliyor.

Normal şartlarda tükürükte bulunan hususlar, bu asitleri nötrleştirebiliyor. Lakin gün içinde daima şekerli besinler ve içecekler tükettiğiniz takdirde, tükürüğünüz de yetersiz kalıyor. Asit düzeyleri düşmediğinden, diş çürüğü riski ortaya çıkıyor.

Gazozlar ve meyve suları üzere şekerli içecekler açısından varlıklı beslenme, ağzın mikrobiyomunu da bozarak, asit üreten bakterilerin sayısını artırıp yararlı bakterilerin sayısını azaltıyor. Bu durum diş çürüğü riskinin daha da artmasına neden oluyor.

BAĞIRSAKLAR

Tatlı yiyeceklerin birden fazla çeşitli çeşitlerde şekerler içeriyor. Bu şekerler ince bağırsakta parçalanarak bilhassa glikoz ve früktoz üzere kolay şekerlere dönüştürülüyor. İnsan bedeni glikozu bağırsak yoluyla basitçe emebiliyor lakin birtakım bireyler früktozu emmekte sorun yaşıyor.

Früktoz, birçok meyve suyunda, agave şurubu üzere tatlandırıcılarda ve gazozlar üzere yüksek früktozlu mısır şurubuyla tatlandırılmış içeriklerde yüksek ölçülerde bulunuyor. Emilemeyen früktoz bağırsaklarda fermente olabiliyor, bu da gaz, şişkinlik ve karın ağrısı üzere sonuçlara yol açıyor.

Früktozu emme zorluğu yetişkinlerden fazla küçük çocuklarda görülüyor. Lakin bu durum her yaş kümesinde huzursuz bağırsak sendromunu tetikleyen faktörler ortasında yer alıyor.

PANKREAS

Kan şekeri yükseldiğinde, pankreas glikozun hücrelere girip güç olarak kullanılmasına yardım eden bir hormon olan insülin salgılıyor. Glikoz hücrelere çekildiğinde, kan şekeri de olağana dönüyor.

İlave şeker oranı yüksek yiyecekler tüketmek, kan şekerinde büyük yükselişlere neden olabiliyor. Bu durumun yıllar boyunca tekrar tekrar yaşanması, hücrelerin insüline verdiği reaksiyonun azalmasına neden oluyor. Bu duruma insülin direnci ismi veriliyor. Pankreas insülin direncini telafi etmek için daha fazla insülin üretiyor. Fakat nihayetinde pankreas ne kadar insülin üretirse üretsin kan şekeri seviyelerini istikrarda tutmak için kâfi olamayabiliyor. Tip 2 diyabet de bu formda ortaya çıkıyor.

BEYİN

Glikoz, beyin için kritik kıymete sahip yakıtı sağlıyor. Kan şekeri yükseldiğinde, glikoz molekülleri beyne geçiş yapıyor ve beyin glikozu güç için kullanıyor.

Ancak kan şekerinin ve buna paralel olarak insülinin ansızın yükseldiği durumlarda, glikoz seviyeleri bir ya da iki saat sonra tabana vurabiliyor. Bu durum kişinin hudutlu, yorgun ve aç hissetmesine hatta vakit zaman yine tatlı bir şeyler yemek istemesine yol açıyor.

Şekerin ağızda bıraktığı tat, bağırsaktaki emilimi, hatta sevdiğiniz şekerli bir şeyin manzarası ve tadı bile beyinde dopamin salgısının artmasına neden oluyor. Bu sinyal nedeniyle beşerler kolay kolay kalori alabilecekleri şeyleri yemeyi sürdürmeye eğilimli oluyor.

Bazı araştırmalar, sık sık şeker tüketmenin beynin ödül sistemini değiştirerek tatlı yeme isteğini artırdığını ve bunun sonucunda bazen şekeri kesmenin zorlaşabildiğini gösteriyor.

KARACİĞER

Çok fazla ek şeker tüketmek, karaciğerin ekstra şekeri bilhassa de früktozu yağa dönüştürmesine neden oluyor. Bu yağ karaciğerde birikebiliyor.

Karaciğerdeki yağ birikimi vakit içinde kısaca MASLD olarak bilinen metabolik disfonksiyonla bağlantılı steatotik karaciğer hastalığının (eski ismiyle non-alkolik ya da alkole bağlı olmayan yağlı karaciğer hastalığı yahut kısaca NASH) oluşumunu tetikliyor. MASLD her 10 şahıstan 4’ünde görülebiliyor. Fakat ileri seviyeye gelene kadar belirti vermediğinden, birden fazla kişi hasta olduğunu fark etmiyor. ABD’de yapılan çalışmalar, karaciğer nakli gerektiren hastalıklar ortasında görülme sıklığı en süratli artanın MASLD olduğunu ortaya koyuyor.

KALP

Aşırı şeker tüketimi birebir vakitte yüksek tansiyonla da ilişkilendiriliyor. Karaciğerde yağa dönüşen şekerin bir kısmı kana salınarak trigliserit ve LDL yani “kötü” kolesterol seviyelerini artırıyor. Bu artış vakit içinde kan damarlarında tıkanmaya yol açabiliyor. Yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol (ve şekerli yiyecek ve içeceklerin tüketimi sonucu ortaya çıkabilen çok kilolar) kalp hastalığı riskini artırabiliyor.

EKLEMLER

Çok fazla şeker tüketmek gut hastalığı riskini de artırıyor. Gut bilhassa parmak, ayak parmağı ve ayak bileği eklemlerinde ağrılı inflamasyona yol açan bir çeşit artrit. Früktoz karaciğerde parçalandığında ürik asit üretimine yol açıyor. Ürik asit eklemlerde birikerek gutta görülen inflamasyonu tetikleyebiliyor.

ŞEKERİN NE KADARI ÇOK KABUL EDİLİYOR?

Eğer orta sıra şeker tüketiyorsanız endişelenmenize gerek yok. Bayram, doğum günü üzere özel günlerde yediğiniz bir-iki dilim tatlı kronik hastalıklara yol açmaz. Ancak yıllar boyunca tavsiye edilen ölçünün üzerinde ek şeker tüketmek riskinizi artırabilir. Elbette burada beslenmenizin öbür ögeleri, genetik yatkınlığınız, uyku kaliteniz ve gerilim düzeyleriniz de değerli birer etken.

Sağlık otoriterleri, ek şekerlerin kişinin günlük kalori alımının en fazla yüzde 10’unu oluşturması gerektiğini belirtiyor. Bir öteki deyişle günde 2.000 kalori tüketiyorsanız, 50 gramdan fazla ek şeker yiyip içmemeniz gerekiyor.

Aslına bakılırsa 50 gram ek şeker çok da az değil. Örneğin çayınıza ekleyeceğiniz 1 tatlı kaşığı bal aşağı üst 5 gram. Kakao oranı yüzde 80’in üzerinde olan bitter çikolataların 1 porsiyonu ise 3-4 gram civarında şeker içeriyor. Ancak şekerli içecekler üzere birtakım eserlerin tek bir porsiyonu bile günlük hududa ulaşmanız için kâfi. Örneğin yarım litre kola, 50 gramdan yani tavsiye edilen günlük tüketim üst hududundan fazla şeker içeriyor. Karamel, fındık şurubu üzere aroma vericiler içeren kahvelerin de 1 bardağındaki şeker ölçüsü 35 gramı bulabiliyor.

Amerikan Kalp Vakfı’nın şeker tüketimi için belirlediği hudut daha da sıkı. Tüketilen kalorilerin yüzde 6’sı kuralını benimseyen vakfın yönergelerine nazaran üst hudut bayanlar için 25 gram, erkekler için ise 36 gram.

Ne var ki bilhassa Batı toplumlarında tüketim bu sonların çok üstünde. Örneğin ABD’de yaşayan beşerler günde yaklaşık 67 gram şeker tüketiyor. Bunun neredeyse üçte ikisi şekerli içeceklerden, atıştırmalıklardan, tatlılardan ve şekerlemelerden geliyor. Lakin ek şekerler, soslar, makarna sosları, dilimlenmiş ekmek, granola ve meyveli yoğurtlar üzere paketli eserlerde de bulunabiliyor. Bu şekerleri fark etmenin en yeterli yolu beslenme etiketindeki “ilave şekerler” kısmına bakmak. En beklenmedik eserlerde bile bulunabilen ek şekerler insanı nitekim şaşırtabiliyor.

The New York Times’ın “This Is Your Body on Sugar” başlıklı haberinden derlenmiştir.