Doğu’dan Batı’ya, Anadolu’nun gizli hazineleri gün yüzüne çıkıyor

‘Karahantepe’de mimari, sanat, teknoloji konusunda başarılı ve karmaşık bir toplum vardı’

Şanlıurfa insanlığının en değerli medeniyetlerinden biri. Göbeklitepe, Karahantepe şeklinde neolitik yerleşim yerleriyle dünyanın en eski kalıntılarına mesken barındırıyor. En son Karahantepe’de Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yayılmasıyla uygulanan hafriyatlarda taş üzerine kazınmış koşan yabaneşeği bulundu. Bu yeni belge, Şanlıurfa’dan 55 km uzaklıktaki hafriyat kayıtlı güzergahı için Karahantepe’deki hafriyat tanıklıklarına tanıklık etti.

Prof. Dr. Necmi Karul

◊ Karahantepe’den çıkan koşan yabaneşeği arkeolojik olarak nasıl bir ehemmiyet taşıyor?

Bu motif Göbeklitepe’dekinden farklı olarak bir evlilik evliliklerindeki bir taşın üzerine kazınarak çizildi. Bu yapı içinde günlük dağıtıma yönelik eşya var, barınak şeklinde olmasıyla da farklılaşıyor.

◊ Bu motif için ne tıp bir teori şekli?

Göbeklitepe’deki hafriyatlarda özel yapıların üzerinde daha çok duruldu ve tapınakların mümkün olması daha fazla ilgi gördü. Bu da Göbeklitepe’yi tapınakların olduğu bir yer yahut tapınma merkezi fikrine kadar insanları götürdü. Ancak bu özel gayelerle inşa edilmiş yapıların yakın çevresinde, içlerinde günlük kullanım eşyaları olan barınaklarla da karşılaşıldı. Bunların eş zamanlı birleşimini tespit ettiler.

◊ Neler buldunuz mu?

Öğütme ürünleri ve sonrasında yiyecek artıkları… Bitkiler, yemişler ve hayvan kalıntıları… Özel yapıların içindeki hayvan kalıntılarıyla pek karşılaşmıyoruz lakin bu barınaklarda daha fazla kasaplık izi içeren hayvan kemikleri buluyoruz. Mesela bulduğumuz şekil Asya yabaneşeğinin bir çeşidi ve bu devirde hem Göbeklitepe hem de Karahantepe’de besin gayeli tüketilen hayvanların ortasında.

◊ Hem jeolojik hem de canlı çeşitliliği açısından nasıl bir zamanlanmış?

Bugünkünden daha sulak, yarı bozkır bir ortam olmayı düşünüyoruz. Yabani fıstık ağaçları daha bol. Onun yerleşiminin etrafındaki küçük ormanlık alanların varlığı ve alışılmış o ormanlarda yaşayan hayvan çeşitliliğinin zamanından farklı ve daha fazla olduğunu görüyoruz. Güneş açısından yeniden bakıldığında çok daha güçlü. Karahantepe’deki yerleşimin 100 metre ötesinde yağmur sularını biriktirip tükettikleri 27 sarnıç var ve kimileri 100 ton civarında su depolamaya sahiptir. Bu insanların yer seçimi ve kripto faktör varlıkları sürüler halinde bulundukları yerleri tercih ederler. En fazla avladıkları hayvan türü de ceylanlar. Bölgenin yakın çevresindeki avlak miktarı; küçük vadileri büyük taşlarla sınırlayarak hayvanları yönlendirip hapsettikleri yerler var. Büyük ölçüde bir canlı ve stokunu tutabilecek kadar gelişkin av teknolojilerine sahipler.

◊ Bulunanlar neden toprak altında?

Neolitiğin bu etabında Göbeklitepe ve Karahantepe’de yerleşmeler örtülerek terk edilemiyor. Eski dağılım katmanının üzerine yeni oluşan yapı eski katmanlar kalır. Beşerler yaşadıkları konutları ya da bazılarının barınma özelliklerini içlerini doldurarak terk ederler. Yapıların içini doldurmadaki ana temel yaşanmışlıklarını müdafaa yerine almak. O binalar o beşerler için değerli zirai binalara bir kimlik atıyorlar. Yaşayan bir canlı şeklindeki binalar; inşa edildiklerinde doğuyorlar, kullanım süreleri boyunca yaşıyorlar, bitip tükeniyorlar.

◊ Göbeklitepe ve Karahatepe’den ne öğrendiniz?

Bu yerler çağdaş insanın geçmişine bakmaması esaslı bir sorgulamaya neden oldu. geçmişteki toplumlara uzak olanlar, ilkel ve ilkel diye anlatır. Bu yerler geçmişe bu türlü bakmanın yanılgılı olduğunu, 12 bin yıl önceki bu coğrafyada yaşayan insanların mimarlık, teknoloji, sanat, kısa anlatımcılığı gibi geniş bir yelpazede ne kadar başarılı ve karmaşık toplumlar olduğunu gösterdi.

KAZILARDA ÇALIŞANLAR ANLATICI…

‘Ayrı bir heyecan’

Ahmet Demirli (19)

Urfa’da doğdum, büyüdüm. Daha önce Göbeklitepe kazısındaydım. Ailece çalışıyoruz. Bizim bölgemiz olduğu için farklı bir heyecan yaşanıyor. Arkeolojik verilerin büyük bir hoca olmasını istiyorum.

‘Yabanene ben rastladım’
Zehra Toker (19), İstanbul Üniversitesi arkeoloji öğrencisi

Çalışırken buranın bir modülü olduğunu hissederken tüm bunları ortadan kaldırıyor. Yabaneşeği şekline ben rastladım.

‘Devrim niteliğinde’
Emirhan Demir (23), arkeolog

Karahantepe’de dördüncü senem. Bir ihtilal niteliğinde aslında neolitik dönem. Burada, sürekli gelen ömrün birinci adımlarının izlerini görebiliriz.

‘İnsana hayal kuruldu’
Ferah Bahar Şentürk (20), arkeoloji öğrencisi

Burada emeğim için çok durmaktayım. Bir arkeoloğun en büyük hayali olabilecek alanlardan. Burada olmak beşere bol bol hayal kuruyor.

‘Hierapolis’in mimarları çok erken devirlerde zelzele zıddı sistemler denemeye başlıyorlar’

UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde olan Denizli’deki Hierapolis Antik Kenti, her yıl binlerce ziyaretçiyi ağırlıyor. Antik kentte Plütonyum Mağarası, Apollon Tapınağı, Roma Tiyatrosu gibi arkeolojik hafriyat çalışmaları pek çok tarihi yapı tekrar gün yüzüne çıkıyor.

Hierapolis’in büyük oranları gibi doğal felaketlere karşın, ayakta kalmalarını sağlamayı başarmış. Kent bugün TOFAŞ sponsorluğunda tekrar ortaya çıkıyor. Hafriyat çalışmasıyla birlikte gezdiğimiz Tofaş CEO’su Cengiz Eroldu “Bizim bu ülkede kazandığımızla, sponsorluklar yoluyla bu ülkenin kültürünü-sanatını desteklememiz gerekiyor. Ülke üretimi açısından çok pahalı bu üretimler. Sonuçta buraya aşağı üst 1,5 milyon ziyaretçi geliyor. insanlar bu bedelli yapılar, bu arkeolojik seviyeyi görüyor bence Türkiye için çok olumlu bir imaj yaratıyor” diyor.

Prof.Dr.Grazia Semeraro

Prof. Dr. Grazia Semeraro başkanlığındaki grup hafriyat analizi çalışmaları sürüyor. Hierapolis’e birinci defa 40 yıl önceki öğrenci olarak gelen Semeraro bir önceki hafriyat lideri Prof. Francesco D’Andria’nın yönettiği kazılara stajyer olarak katılmaya başladı. Bugün Hierapolis Antik Kenti’nde büyük bir heyecanla süren Semeraro sorularımızı yanıtladı.

◊ Hierapolis’te kimler yaşamış?

Bu bölge birçok farklı halka mesken barındırmış. Birinci binyılda, Hierapolis’in kadınlardan önceki örnekleri Frigya’ya aitti. Daha sonra Yunan kolonizasyonuyla birlikte Makedon-Yunanlar buraya geldi. Fakat her vakit yeni gelenlerle lokal halk ortasında bir karışımdır.

◊ Bu toplumlar ne tıp hayat üretkenna sahiplermiş?

Roma ve Bizans devirlerinde Hierapolis bölgesi kaynakları ve ticaret sayesinde varlıklı ve refah içinde bir kentti. Elbette farklı toplumsal sınıflar ekonomik düzeyin oldukça yüksekti. Bugün Hierapolis’in güçlü kentinin birçok yapısını güzelleştirmek için kaynakları seferber edip görebileceksiniz.

◊ Peki, hafriyatlar sırasında sizi en çok ne şaşırttı?

Hierapolis’te beni şaşırtan, dikkat çekici özellikler doğal jeolojik yapısıyla mimarinin ortasındaki ilgi oldu. Hierapolis’in peyzajı termal suların ve kireçtaşı oluşumlarının varlığıyla fevkalâde bir ahenkle oluşmuştur.

◊ Hierapolis antik hayatı hakkında bize ne gibi bilgiler sunuyor?

Hierapolis bize çok şey öğretiyor. Benim için en değerli olanı, saklanan gazlar ve zelzeleler üzere fevkalâde tabiat olaylarıyla nasıl yaşanacağını göstermesidir. Kent, sınırları dışında inşa edilmiş gibi görünüyor. Bu, Türkiye şeklinde sismik bir ülkede bile az bir durumdur. Hierapolis’in mimarları, depremleri inşa etmek için çok erken dönemlerde değişen aykırı sistemleri denemeye başladılar.

◊ Bir İtalyan kazı başkanı olarak Türkiye arkeoloji dünyasında nasıl bir yere sahip?

Türkiye çok değerli zira çok sayıda uygun
arkeolojik alan var. Çok geniş ve az yıpranmış bir bölge. Peyzaj ve doğal olarak devam ediyor
âlâ dayanıklı durumda, bu nedenle arkeolojik alanlar da uygun korunuyor.

◊ Hierapolis’te keşfettiğiniz en farklı eserler hangileri?

Benim için tek tek nesneler değil, bağlamaları değerli. Kazdığım en farklı bağlama Apollon Kutsal Alanı. Zira bu alan antik kültlerin ve kentlerin tüm tarihi durumlarını koruyor.