Rusya-Ukrayna savaşı enerji piyasalarına nasıl yansıdı?

İlayda Kılıçay

Avrupa’da, enflasyondaki ani artış ve ekonomideki keskin yavaşlama, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve bunun sonucunda ortaya çıkan enerji şokunun sonucuydu. Savaş, piyasa için artık ön planda görünmüyor, ancak enerji ve ticaret akışlarındaki kesinti devam ediyor ve henüz tam olarak ortadan kalkmadı.

Avrupa için enerji krizi sona ermedi

Rusya’dan Euro Bölgesi’ne ihraç edilen gaz miktarı 2022 sonunda tarihi düşük seviyelere inerek yüzde 20’ye geriledi. Savaş öncesinde bu oran yüzde 50 seviyelerindeydi. LNG pazarlarından yararlanan ve kışı ‘yumuşak’ geçiren Avrupa aldığı tasarruf önlemleriyle de deposunu kışa hazırladı. Ancak Uluslararası Enerji Ajansı Başkanı Fatih Birol’a göre 2023-2024 yılları Avrupa için hala riskli.

Rusya’dan arzın azalmasıyla Avrupa’nın LNG ithalatı 2022’de bir önceki yıla göre yüzde 60 arttı. Birol, petrol ve gaz endüstrisinin 2022’de 4 trilyon dolar kar elde ettiğini söyledi. Enerji Ekonomisi ve Finansal Analiz Enstitüsü‘nün (IEEFA) Küresel LNG Görünümü raporuna göre çoğunluk ABD, Katar ve Rusya’dan geldi. ABD’den yapılan LNG ithalatı yüzde 143, Katar’dan yapılan ithalat ise yüzde 23 arttı. 2022’de en çok LNG ithalatını Fransa, İspanya, Birleşik Krallık, Hollanda, İtalya, Türkiye ve Belçika yaptı. 2022’de Rus LNG’sinin en büyük ithalatçıları ise Fransa, İspanya, Belçika ve Hollanda oldu. Fransa, İspanya ve Belçika, Rus LNG ithalatını toplamda yüzde 55 oranında önemli ölçüde artırdı. Buna karşılık, Hırvatistan, Litvanya, Portekiz, İsveç ve Birleşik Krallık, 2022’de Rus LNG ithalatlarını keskin bir şekilde azalttı.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle birlikte ‘enerji krizinin’ gündeme gelmesiyle yenilenebilir enerji kaynakları önem kazandı. Birol, “Dünya, önümüzdeki 5 yılda, önceki 20 yılda yaptığı kadar yenilenebilir enerji eklemeye hazırlanıyor” dedi.

Avrupa Merkez Bankası da savaşın birinci yılında savaşın bölge enflasyonuna nasıl etki ettiğine ilişkin blog yazısını paylaştı.

Yazıda Euro Bölgesi’nde 2022’de enerjinin açık ara enflasyonun en önemli itici güç olduğu belirtilirken, son zamanlarda en büyük katkının ise enerji yoğun sektör olan gıdadan geldiği belirtildi. Gıda fiyatları Ocak 2023’te bir yıl öncesine göre yüzde 14,1 arttı. Enerji ve gıdanın büyük bir kısmını oluşturduğu yüksek enflasyonun ekonominin tüm alanlarında ve özellikle düşük gelirli hanelerin günlük yaşamlarında önemli ölçüde olumsuz etki yaratmaya devam ettiği vurgulandı ve reel gelir kaybının kaçınılmaz olduğuna vurgu yapıldı. Dünya Bankası ise Kovid-19 salgını ve Ukrayna’daki savaşla ilgili şokların, dünyanın uzun süredir devam eden aşırı yoksulluğu 2030’a kadar sona erdirme hedefine ulaşamayacağı anlamına geldiği konusunda uyardı.

“Rusya’nın uluslararası gaz ticaretindeki payı 2023’te yüzde13 civarına gerileyecek”

UEA Başkanı Birol, savaşın birinci yılında kaleme aldığı yazısında Rusya’nın petrol ve gazdan elde ettiği gelirin Ocak’ta önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık 12 milyar dolar düşerek yüzde 40 azaldığını belirtti. Elektrikli araç satışlarının yüzde 60 arttığını da ifade eden Birol, Rusya’nın uluslararası gaz ticaretindeki payının 2023’te yüzde 13 civarına gerileyeceğini belirtti. Birol Rusya’nın enerji hamlesinin başarısız olduğunu söylerken, “Rusya, yaptırımlar nedeniyle yalnızca büyük müşterileri kaybetmekle kalmıyor, aynı zamanda kilit teknolojilere ve finansmana erişimi de kaybediyor” dedi. Enerji krizinden henüz çıkılmadığının altını çizen Birol, piyasadaki yapısal değişiklikleri uygulamanın zamanı olduğunu ve hükümetlerin temiz enerjiye geçişi hızlandırmalarını umduğunu belirtti.

OECD: 2023 daha iyi geçecek

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) Genel Sekreteri Mathias Cormann, küresel ekonomik görünümün bu yıl “daha parlak” olduğunu ancak enflasyon sorunlarının devam ettiğini ve bu alanda atılması gereken daha çok adımın olduğunu söyledi. OECD savaşın enerji fiyatları üzerinde 1970’lerden bu yana görülmemiş bir şok yarattığını söylemişti.

Savaşın yıl dönümünde Rusya’ya ABD’den yaptırım

İşgalin başlamasının ardından, S&P Global Market Intelligence verilerine göre, Rusya’nın kobalt, bakır, elmas, demir cevheri, altın ve diğer metaller ile madencilik ürünleri ihracatının değeri Şubat ve Nisan 2022 arasında yüzde 35,5 düştü. Bu keskin düşüşten bu yana, ihraç edilen bu malların kümülatif değeri nispeten sabit kaldı. Rus petrolü pazar bulmakta zorlanırken, titanyum, nikel ve alüminyum gibi maddelerde Rusya çok önemli bir tedarikçi olduğundan ve gümrük vergileri uygulamak birden fazla pazar için sorun yaratacağından ABD yaptırımlarından kaçınmıştı. Ancak savaşın birinci yılında ABD, bugüne kadar 14 binin üzerinde yaptırımla karşılaşan Rusya’ya, ülkenin metal ve madencilik sektörünü de hedef alan yeni bir yaptırım paketi açıklayarak Rusya’da üretilen alüminyum ve türevlerine yüzde 200 gümrük vergisi uygulayacağını açıkladı.